Wednesday

11-06-2025 Vol 19

RWANDA: URUBANZA RWA MADAME VICTOIRE INGABIRE UMUHOZA


We HAVE A CARD THAT SAYS
GET OUT OF JAIL FREE

(dedicated to our Umuhoza, Ingabire yacu still in Kagame’s
joal
)
 
We feel tears running
down our faces
As we sit in this quiet lonely place
We think of you and need you here

Umuhoza Wacu, Ingabire Yacu

We wipe away our falling tears
We hit the floor on bended knees
We ask,We beg, We start to plead
Please bring HER home
God, no longer do We want to be Alone
Is there an Angel you could send to us
And give us a miracle in God We trust
 She’s unlawfully detained, She needs to be free
Please God bring Her home to us
We believe in love, We believe in you
Please God is there something you could do
We’ll make it up to you God, you know We will
We’ll be good and honest, grateful and true
So please send us an Angel, is all We ask of you
We’ll say this prayer each and every day
Until She is in our arms and home to sta

We  love you & miss you so much!

RWANDA: URUBANZA
RWA MADAME VICTOIRE INGABIRE UMUHOZA
KANAMA 25,
2013
  
IKIGANIRO KU RUBANZA RWA MADAME VICTOIRE INGABIRE UMUHOZA
RADIYO ITAHUKA
TARIKI YA 05 KANAMA 2013
Joseph Bukeye, Komiseri
Ushinzwe Ubukangurambaga muri FDU-Inkingi
Q. Tubanze twibutse abatwumva. Harya urwo rubanza rwatangiye ryari mu
rukiko rukuru rwa Kigali ? Victoire yaregwaga iki ?
R. Madame Victoire yafashwe bwa mbere tariki ya 21/04/2010, amaze
amezi atatu gusa ageze muRwanda. Icyo gihe yaregwaga ibyaha bitatu aribyo:
ibikorwa by’iterabwoba, ingengabitekerezo ya génocide, guhakana génocide no
gukwirakwiza impuha.
Q. Kuba
madame Victoire yarajuriye byatewe n’iki ? Ni iki atishimiye mu mikirize
y’urubanza mu rukiko rukuru rwamuburanishije?
R. Mu
mikirize yarwo urukiko rukuru rwamuhanaguyeho ibyaha byose yari yarezwe
n’ubushinjacyaha, uretse kimwe cy’ibikorwa by’iterabwoba urukiko rwahinduyemo
icyaha cyo kugambana. Gusa icyatangaje ni uko urukiko rwarenze ku birego rwari
rwashyikirijwe rukiyongereraho ikindi cyo gupfobya genocide. Nkaba nakwibutsa
ko haba mu ibazwa imbere ya police, haba imbere y’ubushinjacyaha cyangwa mu
rukiko, madame Victoire ntiyigeze abazwa iby’iki cyaha gishya.
Q. Bikaba rero ari byo byatumye madame Victoire Ingabire ajurira?
Mme Ingabire Victoire Umuhoza
Uwali kuba Perezida w’igihugu
Iyo Kagame atamufunga

R. Si ibyo gusa. Madame Victoire Ingabire ananenga uburyo iryo tegeko
rihana ingengabitekerezo ya genocide ryakoreshejwe bamucira igihano cy’akamama
cy’imyaka umunani. Mwibuke ko madame Ingabire yari yarashyikirije urukiko
rukuru ikibazo avuga ko iryo tegeko ritubahiriza itegeko nshinga. Mu buryo
budafututse urukiko rw’ikirenga rwari rwavuze ko nta nenge rubona muri iryo
tegeko. Nyamara muri iyo minsi, ministre Karugarama wari ushinzwe ubutabera,
yahamije ko iryo tegeko rifite inenge ndetse anasaba inteko y’abadepite
kurisubiramo. Aha umuntu akaba yakwibaza uburyo ubucamanza bwo mu Rwanda
bukora.

Ikindi madame Ingabire yinubiye mu mikirize y’uru rubanza ni
ukumuhambiraho umutwe w’ingabo atazi. Byaje no kugaragara ko uwo mutwe utabaho.

Q. Twumva ariko ko ngo n’ubushinjacyaha bwari bwajuriye ?
R. Nibyo koko ubushinjacyaha bwari bwajuriye. Bwo ariko bukaba
bwarinubiraga ko ngo imyaka 8 madame Victoire yakatiwe yari mike, ugereranije
n’ibyaha bwari bwamureze. Bwageze n’aho bugereranya ibirego bye n’ibya
Mushayidi bukavuga ko butumva ukuntu atakatiwe gufungwa burundu.
Q. Reka tugaruke mu bujurire imbere y’urukiko rw’ikirenga. Iburana
ryatangiye ryari ?
R. Urukiko rw’ikirenga rwatangiye kumva ababurana tariki ya 25 mars
2013. Icyo gihe muribuka ko urubanza rwari rwitabiriwe n’abarwanashyaka benshi.
Kubera ko ubutegetsi butashakaga ko bigaragara ko madame Victoire Ingabire
afite abantu bamuri inyuma bangana gutyo, bwahisemo gukwirakwiza imishwaro abo
bantu. Ndetse Umunyamabanga Mukuru w’agateganyo w’ishyaka FDU-Inkingi, Bwana
Sylvain Sibomana nibwo yafashwe akorerwa ibya mfura mbi kugeza ubwo akutse
amenyo. Na n’ubu aracyari mu munyururu aburagizwa.
Q. Madame Victoire yifashe ate imbere y’urwo rukiko ? Uko guhutaza
abamushyigikiye ntibymutesheje umutwe cyane cyane ko abamurinda banamubujije
gusuhuza  abari aho nk’uko bisanzwe ?
R. Madame Ingabire yabimbuye ubujurire  ageza ku rukiko ibibazo
by’ibanze (Questions de procédure):
1)    Ububasha bw’urukiko rukuru mu guhindura
amasezerano u Rwanda rwagiranye na RDC ku byerekeranye n’itahuka mu mahoro
kubahoze ari abarwanyi muri FDLR
.
Bariya basirikare batatu bamushinja aribo : Uwumuremyi Vital,
Nditurende Tharcisse na Karuta JMV, akaba yibaza ukuntu bakurikiranwa ku bintu
bakoze muri Congo ku buryo bunyuranije n’ayo masezerano. Ku baba batazi
igikubiye muri ayo masezerano, yavugaga ko abarwanyi ba FDLR bafata icyemezo
cyo gutaha bashyize hasi intwaro batazakurikiranwa ku byaha baba barakoreye
hanze y’igihugu, uretse ibyaha bijyanye na génocide n’ibyaha  by’intambara
cyangwa ibyaha by’inyokamuntu (crimes de guerre et crime contre l’humanité).
2)    Ububasha bw’urukiko rukuru mu kutubahiriza
icyemezo cy’urukiko rwo mu Buholandi n’amasezerano yakozwe hagati y’u Rwanda
n’Ubuholandi m’uburyo ibyo bimenyetso byagombaga  gukoreshwa
.
Aha naho nakwibutsa abumva Radio Itahuka ko igihe inzego z’ubucamanza
z’igihugu cy’Ubuholandi zoherezaga  bimwe mu bintu byari byavanywe 
mu isakwa ryakorewe aho madame Victoire yabaga mu Buholandi, u Rwanda rwari
rwemeye ko rutazabikoresha mu rubanza uretse ku byaha by’iterabwoba. Siko byagenze
kuko ahubwo zimwe mu nyandiko zakoreshejwe mu kumuhamya icyaha cyo gupfobya
génocide.
Q. Kuki madame Ingabire atashakaga ko inyandiko zose zavuye iwe
zikoreshwa uko ubucamanza bw’u Rwanda bubishatse ? Haba hari ibyo
yashakaga guhisha ?
R. Nta kintu kirimo kidasanzwe. Gusa ubuzima gatozi bw’umuntu
ntibuvogerwa. Ni ihame rikomeye. Twese mu ngo zacu tugira icyo bita
« intimité » tutifuza ko ivogerwa. Madame Victoire nawe ni umuntu
ukeneye « intimité ». Ikindi ni ikibazo cy’irindi hame. Iyo ugiranye
amasezerano n’umuntu urayubahiriza. Inteko ishinga amategeko y’ubuholandi yari
yatanze ibintu bigomba kubahirizwa kugira ngo leta yabo igeze k’u Rwanda ibyo
bimenyetso. Izo ngingo zigomba kubahirizwa, bitaba ibyo u Rwanda rugasobanura
impamvu rutabikoze.
Q. None se ntacyo madame Ingabire yavuze ku bujurire
bw’ubushinjacyaha ?
R. Birumvikana ko nta kuntu yari kubuca iruhande cyane cyane ko
ubushinjacyaha bwamusabiraga gufungwa burundu bumwegekaho urusyo.
Madame Ingabire yatangiriye ku cyaha y’ingengabitekerezo dore ko ari cyo
cyari cyafashe umwanya munini mu kirego cy’ubushinjacyaha no mu bujururire. Mu
kirego ubushinjacyaha bwari bwatanze ingingo zirenga 10 ngo zerekana ko madame
Ingabire icyo cyaha kimuhama. Gusa kubera ko urukiko rukuru rwari rwemeje ko
ingingo 2 ari zo zonyine zubahirije amategeko, madame Ingabire yagize icyo
avuga kuri izo ngingo gusa, arizo :
  1. 1.    Amahame
    ya FDU-Inkingi (charte constitutive)
  2. 2.    Ijambo
    madame Ingabire yavugiye ku Gisozi
Kuri izo ngingo ebyiri madame Ingabire akaba yaranenze urukiko ndetse
n’ubushinjacyaha kuba bwaribanze kubyo bita mu matekegeko “doctrines”
(inyandiko z’abahanga). Akibaza impamvu badakoresha amategeko y’u Rwanda.
Keretse niba nabo batakiyemera. Yatanze ingero nyinshi.
Ubusanzwe mu mikirize y’imanza hakoreshwa mbere na mbere amategeko. Iyo
adahagije hakoreshwa ibyo bita “jurisprudence” aribyo umuntu yagenekereza
akabyita “uko imanza zisa n’urwo zaba zarakijijwe”. Iyo ibyo byose bidahagije
bitabaza “doctrines”, umuntu yavuga ko ari inyandiko z’abazobereye mu mategeko.
Mu rubanza rwa madame Victoire siko byagenze rero.
Q. Ikibazo se cyo gukurikiza inyandiko z’abahanga ni ikihe, cyane cyane
ko ari abahanga nyine?
R. Biroroshye gusubiza iki kibazo iyo urebye abantu biyita abahanga ku
kibazo cya genocide yabereye mu Rwanda muri 1994 ukuntu bangana n’ukuntu
bivuguruzanya. Buri wese yiyita umuhanga ku buryo uhatera umutwe. Haramutse
hari abahanga batabogamye nta kibazo. Gusa iyo ukoresheje uwitwa umuhanga ariko
abogamye birumvikana ko biyobya ubucamanza. Niko byagenze.
Q. Ibyo turabyumvise ariko ntacyo uratubwira kuri ziriya ngingo ebyiri
ari zo Amahame ya FDU-Inkingi na discours yo ku Gisozi. Abatwumva bakeneye
gusobanukirwa.
R. Ku mahame ya FDU-Inkingi, ubushinjacyaha buvuga ko madame Victoire
Ingabire apfobya genocide ngo kuko FDU yaba yarabishyize mu mahame remezo yayo.
Ndetse abambari b’ubutegetsi bavuze ko ngo mu ndahiro abantu binjira muri FDU
bagomba gukora, ibyo kwemera “double genocide” byaba birimo. Icya mbere,
nta ndahiro tugira muri FDU-Inkingi. Baribeshye bakeka ko turi FPR-Inkotanyi.
Ushaka kujya muri FDU ashyikirizwa amahame remezo y’ishyaka; yayemera
tukamwohereza mu rwego rw’ibanze, rushobora kumuha ikarita y’ubunyamuryango cg
rukayimwima. Ibyo kurahiza abantu ni ikinyoma cyambaye ubusa.
Icya kabiri muri FDU twemera mu buryo butaziguye génocide yakorewe
ubwoko bw’abatutsi. Aho dutaniye na FPR ni uko twemera ko hari abahutu bishwe,
kandi benshi. Twemera kandi ko abo bahutu bishwe na bamwe bari mu ngabo za FPR.
Si twe twenyine tubivuga. Tugasaba ko ibi byaha byakurikiranwa nk’uko byasabwe
n’abandi benshi ndetse na LONU (Mapping report). Ibi ntaho bihuriye na “double
genocide”. None se FPR yakwihandagaza ikavuga ko nta bahutu bishwe? Niba ari
byo ishaka ntabwo tuzabikora.
Q. Ibyo koko birumvikanye, cyane cyane ko FDU-Inkingi nk’ishyaka itigeze
iregwa icyo cyaha, haba hanze y’u Rwanda, haba mu Rwanda. Naho se kuri discours
madamu Ingabire yavuze ku Gisozi?
R. Aha naho ni andi mariganya. Ubushinjacyaha bwabanje kwitwaza ko
kuvuga byonyine ko hari abanyarwanda bo mu bwoko bw’abahutu bishwe na bamwe bo
mu ngabo za FPR ari ugupfobya génocide. Hagati mu rubanza ubushinjacyaha
bwavuze ko kuba byaravugiwe kuri mémorial yahariwe abatutsi ari ryo shyano.
Hanyuma buvuga ko irindi shyano ari ugukoresha ijambo « génocide » ku
bahutu bapfuye kandi nta rukiko rwigeze rubyemeza.
Biragaragara ko uku guhindura imvugo ari ukubura uko bagira. Icya mbere
ntabwo madame Victoire yagiye ku Gisozi ajyanywe no kuvuga iriya discours. Yari
azinduwe no kwibuka abanyarwanda bazize génocide. Kandi byari bimuri ku mutima.
Abanyamakuru bamubajije ikibazo yasubije uko umutima nama we umutegeka.
Ibyo yavuze ni ukuri kwambaye ubusa. Nta bwiyunge nyabwo buzagerwaho mu
Rwanda, igihe cyose buri wese atazumva akababaro k’undi. Wabyita génocide
wabyita ukundi, ikibazo cy’abahutu bishwe bazira ubwoko bwabo kigomba
kuzafuturwa. Kurenzaho bizahora bikurura urwikekwe n’inzangano mu bana b’u
Rwanda. Ntaho madame Victoire yaciye inka amabere abivuga.
Madame Ingabire ariko akaba yarasobanuye ko atigeze na rimwe ashaka
gushinyagurira abanyarwanda bo mu bwoko bw’abatutsi avuga ayo magambo.
Q. Mu yandi magambo rero madamu Ingabire yemera génocide yakorewe
abatutsi ndetse na FDU-Inkingi irayemera ?
R. Rwose nta shiti. Bitavuga ariko ko babindikiranya ubwicanyi bwakozwe
na zimwe mu ngabo za FPR. Ariko kuki FPR yakwigira indakoreka ? Ubu se
ushobora kubwira umuntu mwene wabo akiri mu muringoti haruguru y’urugo ko
uwamwishe ari indakorekwa, ko azahama aho mu muringoti  adashyinguwe mu
cyubahiro? Tugomba kugira umuco mwiza wo kwubaha abacu bishwe nta vangura.
Q. Ibyo ndakeka ko bireba icyaha cyo gupfobya génocide. Hari ariko
n’icyaha cy’iterabwoba.
R. Mu isomwa ry’urubanza, urukiko rukuru rwari rwagihinduyemo « Kugambana 
(conspiration)». Gusa naho harimo urujijo. Mu iburanishwa uwunganira madame
Victoire yabajije urukiko uwo bagambanye arabura kuko madame Victoire Ingabire
ari we wenyine waregwaga icyo cyaha. Ndetse ni we wenyine cyahamye. Umuntu se
agambana wenyine? Mu mikirize ariko byaje kugaragara ngo ko madame Victoire
Ingabire yaba yaragambanye na majoro Uwumuremyi Vital. Kuki rero byagizwe
ibanga mu iburanishwa ? Kuki madame Victoire Ingabire atahawe urubuga ngo
yisobanure ndetse abe yahuzwa na Vital imbere y’urukiko buri muntu yisobanure
(confrontation)?
Q. Uko kugambana ahubwo twe twakekaga ko kureba bariya basirikare
bose  bahoze muri FDLR.
R. Ibyo biragarura ikibazo cy’uriya mutwe mpimbano witwa CDF (Coalition
of Defense Forces) ngo waba warabonye inkunga ya madame Victoire Ingabire.
Umuntu yakivugabo ibintu bibiri :
Icya mbere, byaragaragaye ko uriya mutwe utigeze ubaho. Abari babivuze
imbere y’urukiko rukuru bose bisubiyeho basobanura ko utigeze ubaho, kandi ni
nabyo. Nta kindi kimenyetso kigeze kigaragaza ko wabayeho.
Icya kabiri madame Ingabire yibajije, ni ukuntu yahamwa ko yatanze
amafranga yo kugura intwaro z’umutwe w’ingabo utabaho. Iki ni ikindi kinyoma.
Q. None se uko kwisubiraho kw’abamushinjaga bahoze muri FDLR byaba
byaraturutse he ?
R. Sinabyita ukwisubiraho ahubwo nabyita ukuvugisha ukuri. Barashutswe
bavuga amatakira ngoyi kuko bari bafungiwe Mutobo igihe batanze ubwo buhamya.
Habonetse umutanga buhamya wabyemeje. Ubushinjacyaha bwakoze iyo bwabaga ngo
bumuteshe agaciro, ariko yerekanye uburiganya bwose bwakorewe i Mutobo.
Q. Uwo mutanga buhamya se kuki atari yaragaragaye mu rukiko
rukuru ?
R. Mu by’ukuri uwo mutangabuhamya yari azwi  kandi yagombaga
gutanga ubuhamya mu rukiko rukuru. Gusa igihe madame Victoire yavaga mu rubanza
akanasaba abamwunganira kuruvamo, ntibyari bigishobotse ko uwo mutanga buhamya
aza mu rukiko. Ariko urukiko rwari ruzi ko ahari.
Q. Igishya se yazanye ni ikihe ?
R. Yemeje ko  umugambi wo guhimbira madame Victoire Ingabire ibyaha
wapangiwe i Mutobo ndetse atanga ibimenyetso simusiga. Ubushinjacyaha
bwagerageze uko bushoboye kumunyomoza , ariko byabaye iby’ubusa. Ndetse
n’iterabwoba ryarakoreshejwe ariko ntacyo ryatanze.
Q. Umuntu akwumvise yavuga rero ko madame Ingabire  yashoboye kwambika
ubusa ibirego byose aregwa ?
R. Kugira ngo abatwumva bibabere bigufi, madame Victoire yari
yarahamijwe ibyaha bibiri aribyo : « Ugupfobya génocide (minimisation
du génocide) », no « kugambana (conspiration) ».
Ku cyaha cyo gupfobya génocide, urukiko rwari rwitwaje discours madamu
Ingabire yavugiye ku Gisozi. Madamu Ingabire yatanze ibimenyetso bihagije ko
nta kintu kirimo gipfobya génocide. Ndetse naho bavugaga ko udashobora
gukoresha ijambo rya génocide nta rukiko rwabyemeje, yibukije ko kuri urwo
rwibutso hari inyandiko zivuga génocide yakorewe abantu bo mu gihugu cya
Armenie kandi nta rukiko rwayemeje. Yanagarutse ku yindi nyandiko ivuga
génocide y’abantu bo mu bwoko bwa Herero bwo muri Afurika y’amajy’epho nayo
ikaba nta rukiko rwemewe rwigeze ruyemeza. Biragaragara rero ko nta cyaha
cyakozwe avuga ko abahutu bishwe bagomba kwibukwa nabo, kabone n’iyo yabivugira
ku rwibutso rwagenewe abatutsi. Nkeka ko abatutsi bari bakwiye kwumva ko iyi
mvugo itagamije kubatoneka.
Ku cyaha cyo kugambana, nacyo cyataye agaciro igihe umutwe 
w’ingabo bamushinja utigeze ubaho; ndetse n’abaregwaga ko bari bawuri ku isonga
bakaba barabivuze.
Q. N’ubwo bigaragara ko ibirego byose bisa n’ibyataye agaciro ntawamenya
uko urubanza ruzacibwa tariki ya mbere Ukuboza 2013. Madame Victoire Ingabire
yaba yiteguye kwakira ate imikirize y’urubanza ?
R. Biragoye gusubiriza umuntu mutari kumwe. Ariko nkurikije uko muzi,
n’ibyo mbyirwa n’abahura nawe buri munsi, nakwemeza ko madamu Ingabire ajya mu
Rwanda yari yiteguye ibigeragezo byose. Imyaka itatu amaze ari muri gereza
yerekanye ko atari umuntu ujegera gutyo gusa.  Ikindi, mu butumwa yakomeje
kutugezaho abunyujije kubo bavugana, ntiyahwemye kutugaragariza ko ugufungwa
nako ari uruhare mu rugamba rwa démocratie buri munyarwanda ushaka impinduka ya
démocratie agomba kwitegura kunyuramo. Ugufungwa kwe kandi kukaba kwarerekanye
isura nyayo y’ubutegetsi bwa FPR-Inkotanyi bwirirwaga buvuga ko ntawe bwabujije
gukora politique mu gihugu.
Ikindi madame Ingabire ahora vuga ni uko nta bwoko bumwe ubwo aribwo
bwose bushobora kwiharira umurage w’u Rwanda cyangwa ngo buvuge ko ari bwo
bufite umuti w’ibibazo u Rwanda rufite. Niba hagomba kuba impinduka ya
démocratie, izagerwaho ari uko amoko yose agize u Rwanda abigizemo uruhare.
Nkeka rero ko madame Victoire Ingabire yiteguye gukomeza urugamba ariho
rwa démocratie uko imikirize y’urubanza rwe yagenda kose.
Q. Mu kurangiza ubutwumwa se wageza ku barwanashyaka  no kubatwumva
bose ni ubuhe ?
R. Nabasaba gukomeza kugirira icyizere umushinga dufite wo kugera ku
mitegekere ibereye abanyarwanda bose no kwemera ko iyo nzira ishobora kuba
irimo amahwa. Nabasaba kandi kwemera ko iyo nzira ishobora kuba ari ndende.
Nkanabasaba gushishikariza abandi kudusanga, kuko  tudashobora kwemera ko
akarengane kari mu gihugu cyacu gakomeza. Igihugu ntabwo ari akarima ka kanaka,
igihugu ni icya twese. Kandi nidushyira hamwe twese tuzatsinda.

The Truth can be buried and stomped into the ground where none can see, yet eventually it will, like a seed, break through the surface once again far more potent than ever, and Nothing can stop it. Truth can be suppressed for a “time”, yet It cannot be destroyed. ==> Wolverine

The Truth can be buried and stomped into the ground where none can see, yet eventually it will, like a seed, break through the surface once again far more potent than ever, and Nothing can stop it. Truth can be suppressed for a time, yet It cannot be destroyed => Wolverine

Malcom

Leave a Reply

Your email address will not be published. Required fields are marked *